Jak rozwijać koncentrację uwagi u dzieci?

Koncentracja uwagi to umiejętność skupienia się na tym, co robimy. Rozwija się stopniowo, początkowo jest selektywna i krótkotrwała. U najmłodszych dzieci mamy do czynienia z uwagą mimowolną, czyli wywoływaną bez ich woli pod wpływem różnych bodźców, np. głośny dźwięk, jaskrawy kolor lub ruch. Uwaga dowolna natomiast rozwija się od ok. 3 roku życia przez wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny. Dziecko w wieku 2- 4 lat potrafi skupić uwagę na okres 5 - 15 minut, w wieku 5 - 6 lat na około 20 - 30 minut.

            Dzięki umiejętności skupiania uwagi stajemy się zdolni do kierowania jej tam, gdzie chcemy, decydowania, czemu poświęcimy się w danej chwili i robienia istotnych w danym momencie rzeczy. Gry komputerowe, bajki, teledyski muzyczne opierają się na przyciąganiu uwagi mimowolnej dziecka obrazem, dźwiękiem, ruchem. Nie ćwiczą natomiast uwagi dowolnej. To, że dziecko godzinami patrzy w ekran nie znaczy, że prawidłowo skupia uwagę. Ćwiczenie dojrzałej uwagi wymaga pewnego wysiłku ze strony dziecka, decyzji, jakiej zabawie czy aktywności się poświęcić. Jest to umiejętność skupienia i utrzymywania uwagi na ściśle określonych, wybranych przez dziecko zadaniach czy zagadnieniach.

Dwa typy dzieci z trudnościami w koncentracji uwagi, jakie są obserwowane przez nauczycieli w przedszkolu:

• typ pasywny – dzieci zamyślone, znudzone, pracujące wolno podczas zajęć przedszkolnych, nie kończące stawianych przed nimi zadań, ponieważ „bujają w obłokach”
• typ aktywno-impulsywny – dzieci będą wykonywać zadania w przedszkolu szybko, bez zastanowienia nad treścią, niestarannie i pobieżnie, bez zaangażowania i dostatecznego poziomu uwagi, chcące jak najszybciej je skończyć i przejść do zabaw swobodnych, ruchowych.

Niektóre z poważniejszych trudności w koncentracji uwagi u dziecka wymagają konsultacji psychologicznych lub medycznych, jednak w większości przypadków rodzice sami mogą zwiększyć możliwości dziecka w tym zakresie. Zacznijmy od podstaw. Co jest ważne?

• Woda. Odpowiednie nawodnienie zapewnia prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Ma to bezpośredni związek z koncentracją; odwodnienie automatycznie obniża zdolność koncentracji (zanim jeszcze dziecko poczuje, że jest spragnione);
• Sen jest niezbędny do regeneracji ciała i umysłu. Dziecko, które się nie wyspało, będzie mieć problemy z koncentracją uwagi;
• Prawidłowe odżywianie. Należy dostarczać organizmowi wszystkich niezbędnych  składników odżywczych, minerałów, witamin i przeciwutleniaczy. Owoce, ziarna zbóż, orzechy i migdały są źródłem niezbędnych witamin, minerałów i kwasów tłuszczowych. Pokarmy dziecka powinny być bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe. Unikamy cukru, słodkich napojów, dbamy o regularne posiłki (5 posiłków w czasie dnia);
• Stan zdrowia dziecka. Pamiętajmy, że choroby (katar, kaszel, swędząca wysypka, ugryzienia np. komarów, ból głowy) maja bardzo negatywny wpływ na możliwości dziecka w zakresie skupiania uwagi;
• Optymalna temperatura;
• Przewietrzone pomieszczenie;
• Cisza.

Co jeszcze jest ważne?

Zapewnij dziecku stały harmonogram dnia – pory posiłków, odpoczynku, snu.
 
Słuchaj uważnie - pytaj jak minął dzień, co dobrego i złego się dziś wydarzyło. Utrzymuj kontakt wzrokowy z dzieckiem. Reaguj na to, co mówi, aby wiedziało, że go słuchasz. Nie udawaj zainteresowania. Jeśli masz dość lub jesteś zajęty, przerwij rozmowę.

Bądź uczestnikiem zabawy z dzieckiem - aktywny udział dorosłego sprawia, że dziecko bardziej angażuje się w zabawę, bawi się chętniej i dłużej. Pokazuj, że każda zabawa, wspólna aktywność ma 3 elementy:  przygotowanie, rozgrywka, sprzątanie.

Pokaż dziecku, jak się relaksujesz. Ucz, aby odpoczywało, relaksowało/wyciszyło się na swojej przestrzeni (w swoim pokoju). Staraj się wybierać nie tylko „łatwy” relaks, jak telefon czy TV. Szanuj czas dziecka na relaks czy odpoczynek i naucz je, aby szanowało Twój.

Ogranicz czas spędzany przed telewizorem – dokonuj selekcji programów - wybieraj te, które dostosowane są do wieku i możliwości dziecka (bardzo niekorzystna jest sytuacja, gdy od najmłodszych lat dziecko wychowuje się w obecności stale włączonego telewizora).

Ogranicz czas kontaktu z urządzeniami elektronicznymi. Dokonuj selekcji gier: wybieraj gry edukacyjne, poszerzające wiedzę, stymulujące myślenie.

 
Organizuj domowe obowiązki - Dziecko może mieć kłopoty z organizowaniem sobie pracy, ale Twój przykład może je uczyć, jak sobie radzić z chaosem. Używaj kalendarza, karteczek samoprzylepnych, rób listy zakupów przed wyjściem, głośno mów krok po kroku, co planujesz. Z czasem zacznijcie razem planować zajęcia dziecka (odrabianie przedszkolnych zadań czy lekcji, czas na zabawę i obowiązki).

Podsuwaj dziecku proste zabawki – czym prostsza rzecz tym lepiej. Dziecko używa wyobraźni, szuka zastosowań dla danej rzeczy i w ten sposób naturalnie uczy się koncentracji uwagi.

Pozwól dziecku się nudzić – to ważna umiejętność: odnalezienie się w sytuacji, kiedy niewiele się dzieje. Dziecko uczy się poradzenia sobie z własną frustracją, odporności na trudne sytuacje, kontroli własnego ciała i emocji, samodzielnego organizowania sobie czasu, skupiania się na aktywności swojego umysłu, interesowania się wypowiedziami innych osób i uważnego słuchania.

Czytaj dziecku i zachęcaj do słuchania bajek (zamiast oglądania). Umiejętność słuchania – to umiejętność potrzebna do dobrego rozumienia sensu wysłuchiwanych poleceń i innych treści, przyswajania nowych informacji i uczenia się od innych osób. Coraz częściej zauważamy u dzieci brak aktywnego słuchania, sprawiają wrażenie, że słyszą kierowane do nich słowa, ale ich reakcje wskazują na niezrozumienie polecenia.

Ucz umiejętności utrzymywania porządku – każda rzecz w otoczeniu, na biurku, powinna mieć swoje miejsce – koncentracja w chaosie jest niemożliwa

Ucz dzieci umiejętności czekania – jest ona niezmiernie istotna przy kształtowaniu ważnej w życiu cechy, jaką jest wytrwałość. Przez odraczanie czegoś w czasie, oczekiwanie na coś, uczymy też zrozumienia, że nie można mieć wszystkiego natychmiast, a osiągnięcie celu wiąże się z pewnym wysiłkiem i nakładem pracy;

Ćwicz koncentrację uwagi dziecka. Pamiętajmy, że jednorazowe ćwiczenia nie przynoszą efektu, ważne jest ich powtarzanie, tak, aby stały się stałym elementem życia dziecka. Generalnie każda zabawa wymagająca poświęcenia czasu, wysiłku umysłowego dziecka, zogniskowania uwagi na spostrzeganych lub słyszanych informacjach kształtuje jego uwagę. Przykładowe zabawy ćwiczące uwagę dziecka, to: układanie puzzli, odgadywanie kształtów, liter rysowanych na plecach, zadania typu: znajdź 10 szczegółów, którymi różnią się obrazki, gry planszowe, szczególnie wymagające czasu i myślenia, zabawy typu „labirynt”, gry memory, Słuchanie (odgłosów otoczenia, czytanych bajek, muzyki), rysowanie, układanie klocków, układanek. Unikajmy natłoku obrazów, dźwięków, zbyt szybkiego tempa zmian (rodzajów zabawy, aktywności), przechodzenia od jednej czynności do drugiej lub braku ich zakończenia, chaosu i bałaganu.